Które produkty spożywcze powodują największe przyrosty stężenia glukozy we krwi?

Poziom stężenia glukozy we krwi zależy przede wszystkim od trzech czynników:

• od zdolności trzustki do wytwarzaniu insuliny, od zażywanych leków (cukrzyca typu 2), od rodzaju, ilości oraz dozowania insuliny (cukrzyca typu 1);
• od ilości oraz od rodzaju spożywanych węglowodanów;
• od zdolności trawiennych żołądka.

Dwie takie same porcje węglowodanów spożywane przez całkowicie zdrowych ludzi najprawdopodobniej nie spowodują takiego samego przyrostu stężenia glukozy.
Dwie takie same porcje węglowodanów spożywane przez dwóch pacjentów o różnej sprawności trzustki z całą pewnością nie spowodują takiego samego przyrostu zrostu stężenia glukozy we krwi.
Taka sama porcja węglowodanów spożywana przez tą sama osobę z dodatkiem mięsa oraz tłuszczy, a innym z sałatką jarzynową z całą pewnością nie spowoduje takich samych przyrostów stężenia glukozy we krwi.
Można spotkać bardzo nieliczne osoby, które – mimo że stosunkowo dużo jedzą – są chude jak przysłowiowe szczapy i żadnych problemów z cukrzycą nie mają.
Szybkość wzrostu stężenia glukozy we krwi po spożyciu płatków owsianych zależeć będzie nie tylko od ich rodzaju (zwykłe czy błyskawiczne), ale i od czasu oraz sposobu ich gotowania (z mlekiem, czy bez mleka). Na kształtowanie się poziomu stężenia glukozy we krwi wpływa zatem wiele czynników, niemniej jednak wymienione powyżej trzy czynniki wydają się być dominujące.

Tablica 1. Stężenie glukozy w mg/dm3 na czczo (0 h) oraz po jednej godzinie (1 h) od pierwszego kęsa po spożyciu różnych produktów spożywczych oraz różnice między tymi wartościami (Przyrost 1 h).

Produkt spożywczy	Masa g	Miara	0 h mg/dm3	1 h mg/dm3	Przyrost (1 h) mg/dm3
Chleb wiejski	80	2 kromki	113	225	112
Posiłek 1			114	210	96
Chleb królewski	90		114	205	91
Chleb Grahama	90	3 kromki	108	196	88
Ziemniaki gotowane	140		116	197	81
Śniadanie 2			118	187	69
Śniadanie 1			107	154	47
Kasza gryczana gotowana	100	6 łyżek	114	160	46
Mandarynki	250	3 sztuki	111	155	44
Mleko 2%	250	1 kubek	105	144	39
Jabłko obrane	140	1 sztuka	103	125	22
Płatki owsiane	20	1 łyżka	117	137	20
Marchew gotowana	260	3 sztuki	111	129	18
Marchew (drobna tarka)	240	2 sztuki	114	131	17
Burak czerwony gotowany	300	1 sztuka	123	137	14
Otręby pszenne prażone	20	2 łyżki	111	117	6

Posiłek 1 = 250 ml mleka + 80 g chleba wiejskiego
Śniadanie 1 =250 ml mleka+20 g płatków owsianych+10 g otrąb pszennych
Śniadanie 2 = 250 ml mleka+40 g płatków owsianych+20 g otrąb pszennych

Można zatem zakładać, że szybkość wzrostu stężenia glukozy we krwi powinna zależeć od ilości oraz rozkładalności spożytych w posiłkach węglowodanów. Opisane dalej pomiary przyrostów stężenia glukozy po spożyciu różnego rodzaju produktów spożywczych zostały przeprowadzone przeze mnie, pacjenta przyjmującego 2 mg Amarylu dziennie. Doświadczenia były przeprowadzane w następujący sposób. Warzywa, na przykład buraki oraz marchewki, były gotowane poprzedniego dnia wieczorem, pozostałe produkty były przygotowane rano. Po zważeniu porcji, na przykład trzech kromek chleba, mierzyłem stężenie glukozy na czczo (kolumna 0 h), a następnie zjadałem chleb lub inny posiłek, z którego pierwszym kęsem przyjmowałem 2 mg Amarylu oraz leki regulujące ciśnienie. Chleb, marchew i tym podobne posiłki popijałem kubkiem przegotowanej wody. Po godzinie (kolumna 1 h) i po dwóch godzinach od pierwszego kęsa posiłku ponownie mierzyłem stężenia glukozy we krwi. Niekiedy wykonywałem również pomiar stęzeniea glukozy po pół godzienie od pierwszego kęsa. Pomiary stężenia glukozy były wykonane przy pomocy glukometru Glucotrend 2 oraz pasków Accu – Check Active. Stężenia glukozy we krwi po dwóch godzinach od pierwszego kęsa były w normie (z wyjątkiem ziemniaków 71 mg/dm3oraz mleka 73 mg/dm3) W kolumnie „Przyrost 1 h” podane są różnice między stężeniami glukozy po jednej godzinie od pierwszego kęsa (1 h) oraz stężeniem glukozy na czczo (0 h).
Produkty spożywcze i posiłki wymienione w tablicy 1 zostały uporządkowane według malejących wartości godzinnych przyrostów stężenia glukozy (GPSG) we krwi (Przyrost 1 h) po spożyciu określonego produktu spożywczego lub posiłku.
Z zebranych w tablicy 1 danych wynika kilka praktycznych i bardzo ważnych wniosków:

1.Największe przyrosty stężenia glukozy we krwi zostały zaobserwowane po spożyciu chleba oraz ziemniaków, a najmniejsze po spożyciu otrąb pszennych oraz owoców i warzyw!
2.Pacjenci, którzy opierają się wyłącznie na pomiarach stężenia glukozy po dwóch godzinach od pierwszego kęsa, nie mogą dostrzec istotnej różnicy między produktami spożywczymi, jeżeli dawka leku lub insuliny została prawidłowo dobrana.
3.Pomiary stężenia glukozy po godzinie lub po pół godziny od pierwszego kęsa można wykonywać co pewien czas, na przykład raz na miesiąc, kwartał, a nawet pół roku w zależności od sukcesów osiąganych w codziennym kontrolowaniu stężenia glukozy we krwi. Korzystać z otrzymanych w ten sposób danych można zaplanować odpowiednią dla siebie dietę.
4.Z zestawionych w tablicy wartości wynika również, że istota diety cukrzycowej polega przede wszystkim na ograniczeniach ilościowych, a nie jakościowych w tym sensie, że zjedzenie kawałeczka tortu czy posłodzenie herbaty nie jest absolutnie zabronione, tylko nieopłacalne. Trzeba bowiem wówczas zrezygnować ze znacznie większej porcji ziemniaków czy makaronu, które na dłuższy czas zaspakajają potrzeby energetyczne organizmu bez nękania nas uczuciem głodu
5.Słodki smak gotowanej marchwi, jabłka, a nawet mandarynki nie może być równoznaczny z ograniczaniem czy też narzuconym sobie zakazem ich spożywania. Ewentualny wysoki wzrost stężenia glukozy zaobserwowany po spożyciu deseru ze słodkich owoców nie jest wcale dowodem, że wzrost ten został spowodowany spożyciem owoców, tylko nadmierną ilością wcześniej spożywanych niesłodkich węglowodanów.
6.Po spożyciu 140 g słodkiego (!) jabłka stężenie glukozy wzrosło zaledwie o 22 mg/dm3, czyli znacznie mniej w porównaniu ze wzrostem stężenia glukozy rzędu 100 mg/dm3 po spożyciu znacznie mniejszej ilości w ogóle niesłodkiego (!) chleba, czy też niewielkiej porcji ziemniaków.
7.Po spożyciu 20 g prażonych otrąb pszennych stężenie glukozy wzrosło zaledwie o 6 mg/dm3, czyli znacznie mniej niż po spożyciu płatków owsianych, wypiciu kubka mleka nie wspominając już o chlebie.
8.Wzrost stężenia glukozy po spożyciu posiłku mieszanego złożonego z kilku produktów spożywczych: 250 ml mleka, 20 g płatków owsianych oraz 10 g otrąb pszennych wynosi 47 mg/dm3, a zatem jest znacznie mniejszy, niż gdyby te przyrosty zostały zsumowane dla wszystkich składników posiłku (39 + 20 + 3 = 62) . Spożywanie posiłków zróżnicowanych pod względem składu jest korzystne, ponieważ arytmetyka in vitro ulega drastycznym modyfikacjom w organizmie żywym (in vivo).
9.Podobny efekt obserwuje się w przypadku spożywania chleba popijanego kubkiem mleka. Suma przyrostów JPSG dla poszczególnych składników posiłku 1, które były spożywane oddzielnie (112 + 44 = 156) jest znacznie większe od przyrostu stężenia, kiedy oba składniki są spożywane równocześnie w jednym posiłku (JPSG = 96).
10.Pacjent przyjmujący inne leki może dla tych samych ilości produktów spożywczych otrzymać wartości stężenia glukozy różniące się od tych, które zostały podane w tablicy 1, ale ogólne zależności i obserwacje będą takie same lub zbliżone do tych, które zostały powyżej podane.

Nie ma dwóch jednakowych ludzi, którzy mieliby jednakowo funkcjonujące żołądki oraz trzustki. Nie może być też jednej uniwersalnej i optymalnej dla wszystkich pacjentów diety cukrzycowej. Nie ma też jednego najlepszego – i godnego polecenia – sposobu odchudzania się. Na podstawie pomiarów stężenia glikozy we krwi po godzinie lub po pół godziny od pierwszego kęsa posiłku oraz stężenia glukozy na czczo można określać, które środki spożywcze i w jakiej ilości powodują największy wzrost stężenia glukozy we krwi. Na tej podstawie można zaplanować sposób odżywiania się, który będzie najbardziej odpowiedni dla każdego diabetyka ze względu na jego tryb życia, jak również możliwości finansowe.
Każdy pacjent z cukrzycą może bez trudu wykonać pomiary stężania glukozy na czczo i po spożyciu interesujących go produktów spożywczych, a na podstawie uzyskanych godzinnych przyrostów stężenia glukozy we kwi (GPSG) tak zaplanować swoje posiłki, aby stężenia glukozy we krwi zmierzone po dwóch godzinach po posiłku trzymały się w normie lub były bliskie normy.
Godzinne przyrosty stężenia glukozy we kwi (GPSG) różnicują spożywane posiłki i środki spożywcze, natomiast pomiary stężenia glukozy wykonywane po dwóch godzinach po posiłku różnice te w znacznym stopniu niwelują.